Tueddiadau Cenedlaethol Cymru a Gwerthusiad Glastir

Mae’r adroddiad ERAMMP hwn yn werthusiad annibynnol o dueddiadau cenedlaethol presennol adnoddau naturiol Cymru a chanlyniadau cynllun amaeth-amgylcheddol Glastir (AES). Mae Cymru’n unigryw ymhlith pedair Gwlad y DU o ran y ffaith bod ganddi, a’i bod yn cynnal, rhaglen fonitro genedlaethol integredig hirdymor ar draws ei hamgylchedd gwledig. Mae ansawdd ac ehangder y sylfaen dystiolaeth a gyflwynir yn yr adroddiad yn ddigyffelyb. Mae cynllun y rhaglen yn ein galluogi i gymharu canlyniadau'r 10 mlynedd diwethaf â'r rheiny sydd mewn Arolygon Cefn Gwlad hanesyddol sy'n ymestyn yn ôl i'r 1970au. Yn ogystal, mae’r un cynllun a methodolegau a ddefnyddiwyd ar gyfer adrodd ar dueddiadau cenedlaethol wedi’u defnyddio ar gyfer gwerthusiad Glastir. Mae hyn yn galluogi i gyfraniad Glastir gael ei asesu ar gyfer tir lle defnyddiwyd opsiynau rheoli a hefyd sut maen nhw’n cydgrynhoi er mwyn cyfrannu at y tueddiadau cenedlaethol a adroddwyd. 

Yn ôl y canlyniadau, er nad ydym bellach yn gweld gostyngiadau hirdymor eang, nid ydym yn gweld y newid trawsnewidiol sydd ei angen i fodloni polisïau amgylcheddol LlC ac amcanion cynllun Glastir. Er bod nifer o ganlyniadau cadarnhaol wedi'u cofnodi, mae arwyddion sy'n peri pryder hefyd bod tueddiadau negyddol newydd a pharhaus i’w gweld. Mae angen gwneud dadansoddiad pellach i archwilio'r rhesymau am hyn ond mae'r diffyg addasu arferion rheoli mewn ymateb i newid hinsawdd a llygredd parhaus yn un posibilrwydd. 

Ni fyddai’r adroddiad hwn wedi bod yn bosibl heb gymorth yr holl ffermwyr a groesawodd ein timau arolygu ar eu tir, ein grŵp cynghori rhanddeiliaid sy’n cynnwys yr undebau ffermio a roddodd eu cyngor a’u cymorth, ac ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gasglu tystiolaeth wyddonol gadarn i lywio’r gwaith o werthuso a datblygu polisïau.

Gorchudd tir

• Cynnydd o 7% (+23,600ha) mewn gorchudd coetir gyda Glastir yn ariannu’r gwaith o blannu oddeutu 3,780ha (+1%).
• Cynnydd sylweddol (+ 2,200km) yn hyd y gwrychoedd a blannwyd ac a adferwyd gyda’r mwyafrif yn cael eu hariannu gan Glastir, a gwelliant yn eu cyflwr.
• Cynnydd mewn gorchudd tir trefol o 28,200ha (+29%) sydd bellach yn cynrychioli 6% o Gymru a cholli 48,900ha (-4%) o dir wedi’i wella fwyaf cynhyrchiol Cymru sydd bellach yn cynrychioli 44% o Gymru. 

Datgarboneiddio’r sector amaethyddol

• Dim newid net yn niferoedd y da byw a thystiolaeth gyfyngedig o ddatgarboneiddio'r sector amaethyddol a chyfraniad Glastir. Y rheswm pennaf am gyfraniad cyfyngedig Glastir yw’r newid bychan yn niferoedd y da byw a dim newid yn y defnydd o wrtaith. Ni fydd yr 1% o goetiroedd newydd a 2.7% o wrychoedd a gefnogir gan Glastir ledled Cymru yn cyfrannu at atafaelu carbon eto, ond bydd ymhen amser.
• Dim ond 31-34% o ffermwyr a newidiodd eu dulliau rheoli mewn ymateb i daliadau Glastir, yn rhannol oherwydd cynnal arferion a gefnogwyd gan gynlluniau AES blaenorol.
• Cafwyd buddsoddiad sylweddol mewn adfer mawndiroedd drwy fecanweithiau ariannu lluosog gan gynnwys rhaglenni etifeddol yr UE, polisi mawndiroedd Llywodraeth Cymru a Glastir. Mae cyfanswm o 9,000ha o fawndir wedi’i adfer, ac ariannwyd 11% ohono gan Glastir.  Roedd y rhan fwyaf o'r gwaith adfer ar fawndiroedd gyda chyfraddau allyriadau tŷ gwydr cymharol isel (h.y. corsydd) sy'n awgrymu mai bioamrywiaeth fydd yn elwa fwyaf. 

Bioamrywiaeth

• Gostyngiad yng nghyfoeth rhywogaethau planhigion (-8%), adar (-13 i 35%) a dangosyddion peillio (- 23 i 75%) ledled Cymru. Llwyddodd y tir sydd ag opsiynau rheoli Glastir i arafu neu atal y dirywiad yng nghyfoeth rhywogaethau planhigion Cymru gyfan a dangosyddion adar mewn tir âr, coetir, glaswelltir a gwrychoedd.
• Cynnydd mewn rhywogaethau anfrodorol a/neu ymledol mewn llystyfiant. Roedd y rhan fwyaf o ddangosyddion llystyfiant eraill yn sefydlog. 

Iechyd y pridd

• Cynnydd 2 i 4 gwaith yn fwy yn nifer y priddoedd oedd wedi’u gwella gyda lefelau maetholion uwchlaw’r lefelau a argymhellir, sy’n peri risg o drwytholchi i gyrsiau dŵr. Mae 8% mewn tir âr ac 17% o briddoedd wedi'u gwella bellach yn uwch na'r lefelau a argymhellir.
• Sefydlogrwydd cyffredinol mewn carbon pridd ond gyda cholli crynodiadau carbon pridd mewn pridd âr.
• Cynnydd o 6-32% yng nghywasgiad y pridd gan leihau’r gallu i wrthsefyll sychder, gan gynyddu’r risg o ddŵr ffo cyflym ac allyriadau ocsid nitraidd – mae’r olaf yn nwy tŷ gwydr cryf.
• Ychydig iawn o fanteision cadarnhaol a gafodd Glastir i bridd gydag ambell eithriad gan gynnwys cynnydd mewn crynodiadau carbon uwchbridd mewn 3 o’r 19 cynefin.

Dŵr

• Mae 80% o nentydd blaenddwr yn parhau i fod mewn cyflwr ecolegol da ond mae gan 66% bellach infertebratau ymledol.

• Mae 46% o Byllau bellach mewn cyflwr gwael neu wael iawn, sydd wedi cynyddu o 37%. Erbyn hyn mae gan 19% rywogaethau ymledol. 

Cynefinoedd Eang

• Adolygodd arbenigwyr ERAMMP y dystiolaeth yn ei chyfanrwydd a daeth i’r casgliad bod 12 (63%) o gynefinoedd a nodweddion tirwedd mewn cyflwr o bryder neu wedi dirywio; roedd 6 yn sefydlog (32%) ac roedd 1 (5%) wedi gwella (Gwrychoedd) dros y 10 mlynedd diwethaf.