Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol Dangosydd-13 Carbon Pridd

Mae ERAMMP, a’i raglen ragflaenydd GMEP, yn darparu data i gyfrannu at nifer o ddangosyddion Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru (LCD). Mae dolenni i rai o’n cyfraniadau yn cynnwys:

ERAMMP Adroddiad-23: Opsiynau ar gyfer Dangosydd Synthetig 44 'Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol' (Bioamrywiaeth)
ERAMMP Adroddiad-78: Adroddiad Interim ar Datblygu Dangosydd 44 (Statws Amrywiaeth Biolegol yng Nghymru)
ERAMMP Adroddiad-85: Datblygiad Dangosydd 44: Statws Amrywiaeth Biolegol yng Nghymru Adroddiad Terfynol

Rydym hefyd yn darparu’r data ar gyfer Dangosydd-13 fel y disgrifir ar dudalennau gwe Llywodraeth Cymru yma ac yma ac wedi’u crynhoi isod.

LCD Dangosydd-13 yw’r swm mesuredig o garbon pridd a chynnwys deunydd organig mewn uwchbridd (0-15cm) wedi’i fesur mewn gramau o garbon y cilogram (gC y Kg). Caiff ei fesur o samplau pridd gan ddefnyddio'r fethodoleg colled wrth danio i bennu crynodiad carbon y pridd.

Cymerwyd samplau o bob un o 26 dosbarth tir yng Nghymru, ar gyfer yr elfen Arolwyg Cefn Gwlad Prydain Fawr o Arolwg Maes Cenedlaethol ERAMMP. Gwneir hyn mewn 300 o sgwariau sampl 1km, a bwriedir iddo cwmpasu Cymru gyfan. Nid yw'r arolwg yn cynnwys ardaloedd dinesig tra-datblygedig  ac felly ni ddylid ei ystyried fel rhestr ar gyfer safleoedd tir llwyd. Mae'r arolwyg hwn yn ailarolwg uniongyrchol o'r safleoedd (sy'n cynrychioladwy ar lefel cenedlaethol) o fewn arolwg maes cenedlaethol Rhaglen Monitro a Gwerthuso Glastir (GMEP) (2013-16) ac yn defynyddio dulliau union yr un fath.

Beth mae'r data yn ei ddweud?

Yn ol y wybodaeth ddiweddaraf gan yr ERAMMP, mae'r crynodiad o ddeunydd carbon ac organig mewn pridd yn gyffredinol sefydlog, a'r gwerth oedd 80.4 gC y kg yn 2021-23. Mae hyn yn debyg iawn i'r 2013-2016 GMEP sef 81.8 gC fesul Kg. Mae'r gwerthoedd a adroddir yn is na'r crynodiadau a adroddwyd ar gyfer arolygon Cefn Gwlad 1998 a 2007 (109 gC fesul Kg yn y ddau) oherwydd gwelliant yng nghwmpas yr arolwg maes.

Aseswyd statws a newid crynodiad carbon gan ddefnyddio data arolwg ailadroddus o raglenni arolwg maes GMEP ac ERAMMP. Roedd hyn yn wahanol i adroddiadau blaenorol, lle aseswyd newid trwy gysylltu crynodiad carbon yn ystadegol, yn GMEP a monitro blaenorol o'r Arolwg Cefn Gwlad, a ddefnyddiodd ddull samplu cydnaws ond a oedd yn cynnwys llai o safleoedd monitro. Ystyrir bod y dull presennol, a wnaed yn bosibl gan ERAMMP, yn rhoi gwerth mwy cadarn a chynrychioliadol i Gymru.

Dehongli newid
Yn fyr, mae cynnydd yng nghrynodiad carbon y pridd yn dangos gwelliant yn iechyd y pridd. Os nad oes newid, mae hyn yn arwydd o sefydlogrwydd. Mae gostyngiad yn awgrymu dirywiad yn iechyd y pridd.

Dull a Phroses
Mae’r asesiad cyfredol o Ddangosydd-13 wedi ei seilio ar ddata o Arolwg Maes Cenedlaethol ERAMMP a wnaed rhwng 2021 a 2023 gydag arian gan Lywodraeth Cymru (Adroddiad-105 ERAMMP: Gwerthusiad Glastir a Thueddiadau Cenedlaethol Cymru, Paratoi). Mae’r Arolwg Maes Cenedlaethol yn cynnwys is-set o 150 o sgwariau 1 km sy’n sampl genedlaethol gynrychioladol i ddarparu’r data sy’n hysbysu LCD Carbon Pridd Dangosydd-13. Mae Arolwg Maes Cenedlaethol ERAMMP yn ail edrych ar safleoedd y tynnwyd samplau ohonynt i ddechrau yn ystod Arolwg Maes Cenedlaethol GMEP (2013-16), gan sicrhau cysondeb a’r gallu i gymharu dros amser. Cesglir samplau pridd o hyd at bum safle ymhob sgwâr, sydd wedi eu cyd-leoli ag arolygon botanegol a chofnodion am gynefinoedd.

Mesurir crynodiad carbon yr uwchbridd (0-15cm) mewn gramau o garbon fesul cilogram o bridd sych (gC fesul kg). Penderfynir beth yw’r cynnwys deunydd organig drwy fesur colled-ar-daniad a’i drosi’n grynodiad carbon gan ddefnyddio cymhareb hysbys o 55% o garbon i ddeunydd organig ar gyfer y priddoedd hyn.

Dadansoddi Data
I ddadansoddi’r data, defnyddir model effaith cymysg llinol. Mae’r model hwn yn cyfrif am strwythur nythol data’r pridd o fewn y sgwariau 1km a hunaniaeth safleoedd sydd wedi’u hailsamplu. Mae’n rhoi amcangyfrifon o’r crynodiad carbon cymedrig ar gyfer pob cylch arolwg ac mae’n asesu newidiadau dros amser. Mae profion ystadegol yn sicrhau bod unrhyw newidiadau a welir yn gadarn ac yn arwyddocaol.

Newid mewn methodoleg ac amcangyfrif cenedlaethol gwaelodlin
Mae’r fethodoleg adolygiedig ar gyfer cyfrifo Dangosydd-13 sydd wedi ei seilio ar Arolwg Maes Cenedlaethol ERAMMP, yn cynnig amcangyfrif mwy cadarn a chynrychioladol o’r crynodiad carbon yn y pridd yng Nghymru.  Mae’r newidiadau yn y cynllun samplu, y cynnydd ym maint y sampl a’r gwell dadansoddiad ystadegol wedi arwain at addasiad sylweddol yn y gwerthoedd cymedrig a gofnodwyd gan roi dealltwriaeth fwy eglur o ddynameg carbon pridd dros amser. 

Mae’r dull blaenorol a ddarparodd y ffigurau a’r tueddiadau cenedlaethol gwreiddiol wedi manteisio ar raglen fonitro sydd wedi rhedeg ers cyfnod hir o’r enw Arolwg Cefn Gwlad a ddarperir gan UKCEH. Mae data o’r rhaglen hon wedi cael ei dynnu allan erbyn hyn er mwyn canolbwyntio ar y data o’r Arolwg Maes Cenedlaethol. Mae hyn wedi peri newid yn yr amcangyfrif gwaelodlin cenedlaethol ar gyfer pridd C. Nid oes unrhyw newid yng nghyfeiriad y tueddiadau hirdymor wedi dod o’r newid hwn. 

Pwyntiau Allweddol

• Sefydlogrwydd Carbon yn yr Uwchbridd: Mae crynodiad y carbon yn yr uwchbridd wedi parhau’n sefydlog, gydag amcangyfrifon cyfredol yn dangos 80.4 gC fesul kg o bridd ar gyfer 2021-23, yn debyg i’r 81.8 gC fesul kg a nodwyd ar gyfer 2013-16. 
  
  Tabl: Crynodiad y carbon yn yr uwchbridd (gC fesul kg o bridd)
  
   
• Gwell Cadernid: Mae’r fethodoleg gyfredol yn cynnig amcangyfrif mwy cadarn a chynrychioladol o Ddangosydd-13 i Gymru, diolch i’r ffaith bod yr arolwg maes yn rhoi gwell iddo a bod maint y sampl yn fwy.
• Cynrychioliad Cenedlaethol: Mae cynllun yr Arolwg Maes Cenedlaethol yn sicrhau sampl cynrychioladol cenedlaethol, heb gynnwys ardaloedd trefol sydd wedi eu datblygu’n ddwys, gan ddarparu trosolwg cynhwysfawr o statws carbon y pridd ar draws amrywiol ddosbarthiadau tir yng Nghymru.
• Cysondeb yn y Samplu: Edrychir eto ar yr un safleoedd ymhob cylch arolwg, gan ganiatáu i newidiadau gael eu holrhain yn gywir dros amser.
• Monitro Gwell: Mae buddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn ehangu nifer y sgwariau sy’n cael eu monitro wedi gwella’r gallu i ddarganfod newidiadau yng nghrynodiad carbon y pridd.

Mae Dangosydd-13 yn erfyn hanfodol ar gyfer deall iechyd y pridd yng Nghymru. Mae’r gwelliannau methodolegol a dadansoddiad data cadarn yn sicrhau bod yr amcangyfrifon cyfredol yn darparu darlun dibynadwy o statws carbon y pridd, gan helpu i wneud penderfyniadau effeithiol am bolisi a rheolaeth amgylcheddol.

Rhagor o wybodaeth 
Gellir gweld mwy o wybodaeth am rôl y carbon yn y pridd o ran lliniaru’r newid yn yr hinsawdd yn nodyn byr ERAMMP “Cyfleoedd a chyfyngiadau’r daliant carbon mewn priddoedd a mawndiroedd.”

Am rhagor o wybodaeth ar Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfydol Cymru gweler https://www.llyw.cymru/llesiant-cymru

I gael y crybodeb a gwyboedaeth am arolwg GMEP gweler https://gmep.wales/cy/cipolwg-ar-ganlyniadau-rhmgg