Gweithgareddau Arolwg

Beth sy’n digwydd yn yr arolwg?

Mae Arolwg Maes Cenedlaethol ERAMMP yn adeiladu ar yr arolygon y Rhaglen Monitro a Gwerthuso Glastir (GMEP) a wnaed rhwng 2013 a 2016 ac, er mwyn cysondeb, yn alinio â dulliau Arolwg Cefn Gwlad Prydain UKCEH, sy’n rhoi amcangyfrifon cadarn o ddangosyddion ar lefelau cenedlaethol ac is-genedlaethol ledled Cymru, Lloegr a’r Alban.

Bydd yr arolwg ERAMMP yn 2021/2022 yn ailedrych ar 130 sgwâr 1km wrth 1km a arolygwyd o dan GMEP, i fesur newidiadau yng nghefn gwlad Cymru dros amser, er mwyn gwerthuso beth yw’r effaith ar y tir o fod yn rhan o gynllun rheoli tir Glastir.

Ym mhob lleoliad, bydd tîm o syrfewyr proffesiynol yn cofnodi neu’n casglu:

Llystyfiant: Gwneir asesiadau i gofnodi’r rhywogaethau planhigion, gyda newid mewn llystyfiant yn cael ei fynegi yn ôl y math o gynefin a lleoliad y dirwedd.

Creiddiau pridd: Cymerir sampl o uwchbridd (0-15cm) o bum pwynt ar draws pob sgwâr arolwg yn yr un lle â’r asesiad llystyfiant, gan alluogi i newidiadau yn nodweddion yr uwchbridd gael eu hastudio, ac i ddeall yn well beth yw’r cysylltiad â’r newid yn y llystyfiant.

Erydiad y pridd: Mae nodweddion diraddiad y pridd, megis erydiad, yn cael eu cofnodi er mwyn gwneud cymariaethau gydag astudiaeth arsylwi daear.

Ffotograffau o’r dirwedd: Tynnir lluniau o bwynt sefydlog i ddarparu cyfres o luniau tebyg er mwyn monitro newid gweladwy yn y tirwedd dros amser.

Nodweddion amgylcheddol hanesyddol: Mae cyflwr a bygythiadau i Henebion Cofrestredig sy’n genedlaethol bwysig a Nodweddion Amgylcheddol Hanesyddol sy’n rhanbarthol bwysig yn cael eu cofnodi gyda’r nodweddion sy’n cael eu blaenoriaethu gan CADW.

Hawliau tramwy cyhoeddus: Cofnodir cyflwr llwybrau ar fapiau digidol.

Coetir a nodweddion llinol: Mae eu maint, eu cyfansoddiad a’u cyflwr yn cael eu mapio, yn cynnwys nodweddion penodol y coetir fel coed hynafol.

Dyfroedd croyw: Asesir rhagnentydd a phyllau i nodi nodweddion ffisegol a chemegol (h.y. dyfnder, dargludedd, pH, tyrfedd) a bioleg gwlyptiroedd (h.y. cymunedau planhigion, infertebratau). Mae’r arolygon nentydd yn dilyn yr un fformat â’r Arolygon Cynefinoedd Afonydd.

Yn ogystal, mewn mwy na 75 o’r lleoliadau, bydd y syrfewyr yn cofnodi:

Adar: Cyfanswm y nifer a chynefinoedd y parau sy’n bridio o rywogaethau adar sydd i’w cael yn sgwariau’r arolwg.

Peillwyr: Cofnodir tri phrif grŵp: gloÿnnod byw, gwenyn a phryfed hofran. Cofnodir gloÿnnod byw i lefel rhywogaeth, tra bod gwenyn a phryfed hofran yn cael eu cofnodi fel grwpiau ar sail y gwahaniaethau eang mewn nodweddion morffolegol sy’n gysylltiedig â gwahaniaethau ecolegol.

Beth sy’n cael ei ddadansoddi?

Dadansoddir y samplau pridd a dŵr yn labordai UKCEH naill ai ym Mangor neu gan wasanaethau dadansoddol arbenigol.

Paratoir y samplau i gael dadansoddiad cemegol a ffisegol.

Ar gyfer y samplau pridd byddwn yn mesur:

1. pH (asidedd/alcalinedd)
2. Colled wrth danio
3. Carbon
4. Nitrogen
5. Ffosfforws
6. Swmp-ddwysedd
7. Cynnwys lleithder (cyfeintiol a grafimetrig)
8. Mandylledd
9. Dyfnder y mawn

Mae’r mesuriadau yn y gorffennol wedi cynnwys infertebratau a microbau hefyd. Nid yw’r dadansoddiadau hyn yn cael eu hailadrodd y tro hwn ond mae samplau wedi eu rhewi a’u sychu’n cael eu harchifo i alluogi dadansoddiad yn y dyfodol os daw’r arian ar gael ar gyfer gwneud hynny.

Mae’r samplau dŵr hyn yn cael eu dadansoddi i ganfod:

1. detholiad o nodweddion strwythurol, hydrolegol a biolegol
2. cyfrifiad o rywogaethau infertebrat
3. categorïau o rywogaethau planhigion dyfrol

Mae’r samplau a’r arsylwadau a gesglir y tro hwn, a’r rhai a gasglwyd yn y gorffennol, yn cael eu hastudio i ganfod patrymau tymor byr a thymor hir. Mae’r samplau a’r data i gyd yn cael eu storio yng nghyfleusterau archif ddiogel UKCEH ym Mangor a Chaerhirfryn.

Trwy fabwysiadu’r ‘dull ecosystemau’ o gyd-leoli’r holl fesuriadau, gall y gwyddonwyr ymchwil yn UKCEH ganfod a mesur y gyrwyr ac effeithiau cyd-gysylltiedig a’r newid amgylcheddol a gwneud amcangyfrifon ehangach am fesurau amgylcheddol drwy Gymru gyfan.

Dysgu mwy ..